ریشه رشد سکونتگاه‌های ‌غیررسمی

در این بین منتفی شدن راهکارهایی مانند جابه‌جایی پایتخت نیز در کلانشهر تهران در نهایت به توسعه فیزیکی و ساخت ساختمان‌های بلند مرتبه مغایر با فرهنگ و سنت کشورمان ختم شد‌. به این ترتیب در شهر تهران، فرهنگ اشرافیگری و خود نمایی و گران شدن شدید املاک اتفاق افتاد و شرایط به گونه‌ای شد که گفتند فقط کسانی که دارای درآمد‌های خوب و بالا هستند، می‌توانند درتهران زندگی کنند و آنها که نمی‌توانند‌ تهران را ترک کنند یا این‌که خرد می‌شوند .

در واقع در این شرایط مساله مهاجرت مردم دیگر شهر‌ها و بویژه روستاییان به کلانشهری مانند تهران حل نشد، ولی زندگی برای کم درآمدها‌ مشکل‌تر از گذشته شد.

بنابراین افرادی که برای کسب درآمد بیشتر راهی تهران یا دیگر کلانشهرها می‌شدند ‌بناچار در اطراف کلانشهرها ساکن شدند و به این شکل‌ روستاهای کوچک اطراف شهر تهران هر روز بزرگ‌تر شدند و جمعیت شهر‌های کوچک هم که عموما بافت کشاورزی و باغداری داشت افزایش یافت به‌گونه‌ای که بسیاری از این روستاها به شهر و شهرستان تبدیل شدند.

‌تفرجگاه‌ها و مناطق سبز و خرم و باغ‌هایی که پیشتر محل تفریح مردم و کسب درآمد باغداری و کشاورزی بود به آجر، سیمان و آهن و خانه‌هایی بدون ارزش ساختمانی تبدیل شد. این مناطق درحالی این رشد را تجربه کردند که‌ برنامه‌ای برای توسعه و زیرساخت‌های مناسب شهری نداشتند، به همین دلیل بیشتر آنها گرفتار پدیده‌ای جدید ـ یعنی رشد منازل مسکونی و سکونتگاه‌های غیررسمی ـ شدند و به این شکل ضربه‌ای محکم به طبیعت منطقه و سلامت شهر وارد شد .

به این شکل شهرهایی مثل اسلامشهر به‌وجود آمد که جمعیت چند هزار نفری آن به جمعیت حدود 700 هزار نفری کنونی رسید و شهر‌های کوچکی چون رباط کریم و شهریار به یک قطب زندگی پرجمعیت بدل شد. در حقیقت اکثر جمعیت از این مناطق‌ به شکل خوابگاهی استفاده می‌کنند، چراکه کار و زندگی آنها در تهران است.

امروزه نه فقط شهر تهران را آلودگی هوا،کمبود آب و ترافیک سنگین تهدید می‌کند بلکه استان تهران خود گرفتار کم آبی،‌ مشکل حمل و نقل و خطوط مواصلاتی و بافت‌های ناپایدار و فرسوده ‌است. البته فقط کلانشهر تهران گرفتار این مسائل نشده و بلکه شهر‌های بزرگ دیگر هم از گسترش حاشیه‌نشینی آسیب دیده و می‌بینند.

امروزه حاشیه‌ نشینی به‌صورت‌ معضل بزرگ اجتماعی خودنمایی می‌کند. ساکنان این مناطق مشکلات زیادی دارند؛ مثل نبود‌ دسترسی به آب سالم، مدرسه وآموزشگاه، درمانگاه،ورزشگاه و سیستم‌های حمل و نقل مناسب.

حاشیه‌نشینی‌ فقط معضل اجتماعی یا فرهنگی نیست، چراکه بی‌توجهی به این آسیب، مشکلات امنیتی را نیز در پی خواهد داشت‌. حل مشکل ساکنان این مناطق به راهکاری اساسی نیاز دارد که در یادداشت‌های دیگر به آن پرداخته می‌شود.

مهدی چمران - کارشناس مسائل شهری