داستان شباهت «ارحام» به «ماه‌عسل»

خسروی در ابتدای گفت‌وگو درباره ایده اولیه برنامه می‌گوید: ایده ارحام بر اساس کمبود و فقدان سنت ریش‌سفیدی در این روزها شکل گرفت. قدیم‌ترها در هر خانه یک ریش‌سفید یا بزرگ‌تر وجود داشت که به وقت دعوا و اختلاف پادرمیانی می‌کرد و حد وسط را می‌گرفت. متاسفانه امروز این سنت به فراموشی سپرده شده و ریش‌سفیدی کارکرد گذشته خود را ندارد. با این اوصاف فکر کردیم این ریش‌سفیدی می‌تواند یکی از ماموریت‌های اصلی شبکه قرآن باشد.
او در پاسخ به این سؤال که موضوعات برنامه چطور انتخاب شده‌اند؛ توضیح داد: ارحام با مشارکت مرکز توسعه شوراهای حل اختلاف قوه قضاییه تولید شده‌است. با همکاری این مرکز، گروه پژوهشی و محتوایی برنامه در مجتمع‌های شورای حل اختلاف در تهران مستقر شد. نزدیک به 800 تا 1000 پرونده توسط تیم پژوهشی بررسی شد. پرونده‌هایی که قابلیت طرح در تلویزیون را داشتند و متشاکیانی که تمایل به گرفتن رضایت  یا تقاضای بخشش داشتند به تیم برنامه‌ساز معرفی شدند. با این شرایط نهایتا به 50 پرونده رسیدیم. در چند مورد هم بعد از پخش برنامه تعدادی از افراد خودشان ابراز تمایل کردند در برنامه حضور داشته‌باشند که لزوما پرونده قضایی نداشتند. 
 دعوت از شاکی با لطایف‌الحیل
او در توضیح این که نفر دوم و در واقع همان شاکی چطور به برنامه دعوت می‌شود، ادامه داد: نفر دوم را با لطایف‌الحیل به برنامه دعوت می‌کردیم (با خنده) تا با ساز و کاری که در برنامه تعریف شده، دو طرف را به سازش دعوت کنیم. آیتمی داریم که به بخش دعوت از نفر دوم اختصاص داده شده‌است. به عنوان مثال می‌گوییم یکی از آشناهای‌تان از ما خواسته شما را به یک برنامه تلویزیونی دعوت کنیم. طرف می‌پرسد ماجرا از چه قرار است و ما از او می‌خواهیم سر برنامه بیاید تا به او توضیح دهیم. بعضی‌ها اصلا نمی‌آیند و حتی جواب هم نمی‌دهند ولی برخی دیگر می‌پذیرند و با ذهنیت این که قرعه‌کشی، مسابقه یا شگفتانه‌ای در کار است، می‌آیند اما در برنامه متوجه می‌شوند کسی که دعوتشان کرده همان فردی است که با او اختلاف دارد. گاهی این رویارویی اتفاق می‌افتد. گاهی هم نفر دوم حتی حاضر نمی‌شود با دعوت‌کننده روبه‌رو شود. از این بابت برنامه چالش‌برانگیز و سخت بود. اغلب سعی می‌کنیم این افراد را در برنامه نگه داریم. اتفاقا همین افراد بعد از برنامه راضی از استودیو خارج می‌شوند. گاهی‌اوقات هم اتفاق افتاده که دو نفر بدون سازش برنامه را ترک کرده‌اند.
 تونل‌های اختصاصی برای دو مهمان 
از دیگر امتیازات برنامه، دکور جالب آن است. خسروی در این باره می‌گوید: دکور برنامه از دو تونل تشکیل شده که هر یک از تونل‌ها به ورود یکی از مهمانان اختصاص دارد. مهمان اول که وارد فضای برنامه می‌شود با دیواری مواجه است که باید کنار آن بنشیند. این در حالی است که پشت دیوار مشخص نیست. روی دیوار برای هر یک از مهمان‌ها مانیتوری در نظر گرفته شده‌است. بعد از این که مهمان اول به تعریف ماجرای خود می‌پردازد و چند دقیقه‌ای مجری با او گپ می‌زند، مهمان دوم که تا این لحظه در اتاق انتظار بوده و صدای صحنه را نمی‌شنیده بدون این‌که با مهمان اول مواجه شود از تونل اختصاصی خود وارد فضای برنامه می‌شود و در سمت دیگر دیوار می‌نشیند و نمی‌داند موضوع چیست. بعد از چند دقیقه، مجری به او می‌گوید آن طرف دیوار کسی نشسته که در اصل دعوت‌کننده شما بوده و تصویر مهمان اول برای او در مانیتور به نمایش درمی‌آید. در این لحظه واکنش مهمان‌ها قابل توجه است؛ یا عصبانی می‌شوند یا می‌خندند یا ابراز تأسف می‌کنند یا حتی ممکن است برنامه را ترک کنند. در اینجا واکنش طبیعی مهمان در برنامه بسیار مهم است که نمایشی نباشد. از این مدل برنامه در شبکه‌های خارجی هست اما در ایران اولین بار این اتفاق رخ داده‌است. مثلا نمونه خارجی برنامه «عصر جدید» را هم در شبکه‌های خارجی می‌بینیم و ما از آن الهام گرفتیم، روی آن کار کردیم و بر اساس مسائل فرهنگی خودمان ایرانیزه‌اش کردیم.
 ضرورت حضور تماشاگران
چقدر حضور تماشاگران را در برنامه لازم می‌دیدید؟ تهیه‌کننده برنامه ارحام در این باره بیان کرد: معتقدیم تماشاگران به حس و فضای محتوایی برنامه کمک می‌کنند. واکنش‌های آنها در پیشبرد برنامه نقش دارد. فرض کنید دو نفر تنها با یک مجری صحبت کنند و فرد دیگری حضور نداشته‌باشد، کمی خسته‌کننده می‌شود. به همین دلیل بود که ما در اوج کرونا و ممنوعیت حضور افراد در جمع و در فضای بسته، ضبط را متوقف کردیم تا بتوانیم در شرایط بهتر از تماشاگران نیز استفاده کنیم. او درباره اتفاقات جالبی که در ارحام رخ داده، افزود: موردی داشتیم که فرد برنامه را ندیده‌بود یا اصلا نمی‌دانست چرا به برنامه دعوت شده‌است. زمانی که می‌خواست وارد صحنه شود با صدای دست تماشاگران مواجه شد. به همین دلیل به پشت صحنه برگشت و گفت: «من داخل نمی‌روم. اینجا کجاست که مرا دعوت کردید. چرا این همه آدم دست می‌زنند؟» ما هم گفتیم شما بیا داخل تا ادامه آن را با همدیگر پیش ببریم.  «گاهی اوقات مهمان‌ها دل‌نگرانی‌هایی داشتند و نمی‌خواستند تصویرشان را کسی ببیند اختلافات‌شان بیشتر شود. همین اتفاقات باعث می‌شد ضبط متوقف شود و سراغ پرونده دیگری برویم. یادم هست دو برادر در برنامه داشتیم که با هم اختلاف داشتند و بعد از سال‌ها همدیگر را دیدند و گریه کردند. تازه فهمیدند چقدر عاشق هم هستند اما به خاطر مسائل پیش پا افتاده، سال‌ها با هم قهر بودند. سازش آنها برای ما بسیار لذتبخش بود.» 
خسر وی در آخر گفت:«پرونده‌هایی که به آنها پرداختیم غالبا خانوادگی، سرقت، نزاع و درگیری بود. خیلی دوست داشتیم پرونده‌های سخت‌تری از جمله قتل را هم تجربه می‌کردیم تا بتوانیم از اولیای دم رضایت بگیریم اما در فصل اول این اتفاق رقم نخورد؛ چون هم هماهنگی‌ها کار دشواری بود و هم جابه‌جایی مجرمان و حفظ امنیت آنها از موضوعات چالش برانگیز محسوب می‌شد. امیدواریم اگر تولید فصل‌های بعدی تصویب شود، حتما از این سوژه‌ها  استفاده  کنیم.» 

«ارحام» دیده نشد

محمد بخشایش سردبیر برنامه «ارحام» است. او تهیه‌کنندگی و کارگردانی برنامه‌های مختلفی را در تلویزیون و رادیو به عهده داشته ‌است. وی کارگردانی برنامه‌های تلویزیونی چون ماه عسل، ویتامین۳، دعوت و شهر زیبا را نیز در کارنامه کاری‌اش دارد. بخشایش علاوه بر تهیه‌کنندگی برنامه‌های رادیویی «صحنه» و «پارک‌شهر»، به مدت هشت سال برنامه «کوچه» را برای رادیو ایران روی آنتن برد. او حالا سردبیری برنامه ارحام را بر عهده دارد.

از فرآیند شکل‌گیری ایده تا تولید برنامه بگویید.
زمانی که آقای خسروی پیشنهاد ساخت ارحام را به من دادند، به او گفتم این کار نشدنی است. استدلالم این بود که تصور کنید دو نفر با یکدیگر مشکل دارند که در شرایط عادی حل نشده و کار به مجامع قضایی رسیده و پرونده ادامه‌دار شده‌است. حالا این دو نفر قرار است در داخل یک استودیوی تلویزیونی حاضر شوند و شاکی بدون این‌که بداند برای چه موضوعی دعوت شده با پادرمیانی مجری سازش کرده یا لزوما سازش نکند. البته مطلوب ما این بود که حتما دو نفر با هم آشتی کنند و پرونده به نتیجه برسد اما ماموریت اصلی برنامه اعتلای معنا بخشیدن و رواج این امر پسندیده در جامعه بود. 
 چطور سراغ سوژه‌ها رفتید؟
پیش‌تولید به شدت فشرده اما پرتلاش و پر رفت و آمدی داشتیم. خانم نوری، مسئول روابط عمومی و هماهنگی سوژه برنامه به تمام دادگاه‌های حل اختلاف تهران و حتی برخی شهرستان‌های اطراف سر زد. پرونده‌ها یکی یکی جمع‌آوری و مطالعه شدند و مواردی که قابلیت طرح در برنامه را داشتند، انتخاب شدند. 
 مجری چطور دو طرف را راضی به سازش یا بخشش می‌کند؟
این اتفاق خیلی به مجری بستگی دارد. خسروی ظرایف خاصی در اجرا دارد و بیان شیوایش روی شنونده تاثیر می‌گذارد. با این ابزار، شاکی را به سازش و بخشش دعوت می‌کردیم. در بیشتر قسمت‌ها، بخشش اتفاق افتاد که اغلب پرونده‌های مالی و کیفری بود و تاثیر بسیار خوبی هم در جامعه داشت. 
 نکته برجسته یا خاطره‌ای از زمان تولید برنامه دارید؟
در چند مورد در پشت صحنه، متشاکی پس از گذشت شاکی زانو زد و از او تشکر کرد اما برخی قسمت‌ها هم به دعوا و جر و بحث ختم شد که بیرون از استودیو هم ادامه داشت. یادم هست در یکی از برنامه‌ها به دلیل پیچیدگی پرونده وقتی شاکی، متشاکی را دید، فرار کرد و به بیرون از استودیو رفت. همکاران من در خیابان به دنبالش می‌دویدند تا حداقل میکروفن را از او جدا کنند. 
فکر نمی‌کنید زمان برنامه خیلی زیاد است؟ 
طولانی بودن برنامه به این دلیل است که دو طرف باید داستان خود را تعریف کنند. موضوع دیگر این است که شاکی نمی‌داند متشاکی هم در استودیو حضور دارد و چرا و به چه عنوانی به برنامه دعوت شده‌است. این اتفاقات باید پشت سر هم رخ دهد تا وقتی دو طرف با هم مواجه می‌شوند، حالت جا خوردگی به وجود بیاید که همین اتفاق زمانبر است. 
 اگر نکته‌ای باقی مانده، بفرمایید.
از شبکه قرآن تشکر می‌کنم که به ما اجازه داد برنامه‌ای پرچالش را در این شبکه به نمایش بگذاریم. امیدوارم این  برنامه امکان پخش از دیگر شبکه‌ها را نیز داشته باشد. با توجه به این که این برنامه به نوعی فضای ماه عسل گونه با فرمی اجتماعی و مهمانان گمنام اجتماعی دارد، می‌توانست جایگزین خوبی برای برنامه‌های ماه عسل و دعوت باشد؛ چون طرح کاملا جدیدی در ایران بود. حیف شد این اتفاق نیفتاد. ارحام مشابه واقعی و مصداقی سریال آقای قاضی هم است که هنرمندانه ساخته شده و خیلی هم دیده می‌شود. ارحام هم می‌توانست پا به پای این سریال پخش و دیده شود.

منبع: ضمیمه قاب‌کوچک روزنامه جام‌جم