انعکاس پر‌عشق داستان‌های‌واقعی

گفت‌و‌‎گو با مهدی میرتیموری، دبیر اجرایی جشنواره تلویزیونی مستند؛
مسیر تازه جشنواره به کمک تجربه‌ها

مهدی میرتیموری که در این دوره هم دبیری اجرایی جشنواره تلویزیونی مستند را به عهده دارد از کم و کیف این دوره و اتفاقاتی که تا اینجای ماجرا رخ داده گفت. او که خودش از فعالان این حوزه است ید طولایی در هدایت این جشنواره و فضای آن دارد و این رخداد را دریچه‌ای برای ورود هنرمندان علاقه‌مند و مستعد به دنیای مستندها می‌داند. 

 تلاش برای تکرار نکردن روزمرگی
دبیر اجرایی جشنواره تلویزیونی مستند گفت: امسال ششمین دوره این جشنواره را با همکاری رسانه‌ملی و شبکه مستند برگزار می‌کنیم. یکی از موضوعاتی که بعضا در جشنواره‌ها دیده می‌شود و می‌تواند به یکی از نقاط ضعف آنها طی سالیان متوالی تبدیل شود، تکراری‌شدن اتفاقات و رویدادها و به روزمرگی افتادن جشنواره است. زمانی که می‌خواستیم ششمین دوره را آغاز کنیم با توجه به تجربه پنج دوره قبلی به همین نکته فکر کرده و تلاش کردیم رویدادهایی را پیش‌بینی کنیم که جذابیت بیشتری به جشنواره بدهد. 
وی اضافه کرد: برای مثال با اضافه‌کردن یک بخش جدید به جشنواره تحت عنوان «مجموعه مستند» پذیرای مستندهایی هستیم که به صورت چند قسمتی ساخته شده‌اند. تاکنون جشنواره‌ای در سینمای مستند نبوده که به مجموعه مستندها جایزه بدهد، اما احساس کردیم که باید به این بخش هم توجه کنیم. از بین مجموعه مستندهایی که به دبیرخانه آمد، 11 مجموعه با نظر هیات داوران انتخاب شدند که مجموعه برگزیده در مراسم اختتامیه انتخاب می‌شود.

 جایگاه ویژه حیات‌وحش
میرتیموری بیان داشت: یکی دیگر از اتفاقات خوب جشنواره امسال، توجه ویژه‌ای بود که به مستندهای حیات‌وحش ایرانی داشتیم. با نظر آقای محسن یزدی دبیر جشنواره و مدیر شبکه مستند، حق پخش بسیار ویژه‌تری را به مستندهای حیات‌وحش اختصاص دادیم. این موضوع به این دلیل است که اولا زمان تولید مستندهای حیات‌وحش بسیار بیشتر از بقیه است و ساخت این ژانر از مستند زحمت بیشتری می‌طلبد و از سویی دیگر، گامی برای تشویق مستندسازان حیات وحش به حضور در تلویزیون برداریم تا نمایش زیبایی‌های ایران از طریق رسانه‌ملی پیش روی هموطنان‌مان قرار گیرد. 
وی تاکید کرد: البته باید تاکید کنم که حق پخش همه آثار اعم از مستند، عکس و مستندنگاری نسبت به دوره قبل افزایش چشمگیری داشته است.

 تنوع ژانر و فضا
دبیر اجرایی جشنواره تلویزیونی مستند درباره تنوع ژانر فیلم‌های ششمین دوره از جشنواره تلویزیونی مستند سخن گفت: یکی از اتفاقات خوب جشنواره امسال، تنوع ژانری است که در آثار رسیده به بخش مسابقه دیده می‌شود. امسال هم مستند سیاسی داریم، هم مستند ورزشی، تاریخی، اجتماعی و محیط‌زیستی. هم‌چنین مستندهای حیات وحش خوبی به جشنواره آمدند که با استقبال مخاطبان رو به رو شده است. این اتفاق باعث می‌شود که سلیقه همه افراد در جشنواره دیده شود. به عبارت دیگر، از هر نوع سلیقه‌ای در جشنواره فیلم داریم. 
وی ادامه داد: از سویی دیگر، شاهد حضور فیلم‌هایی هستیم که توسط کارگردانان برجسته سینمای مستند ساخته شده و در جشنواره‌های متعدد داخلی و خارجی جوایز زیادی را کسب کرده‌اند. برای مثال، فیلم‌هایی در جشنواره امسال حضور دارند که در دوره‌های قبلی جشنواره سینما حقیقت، عمار، فجر و... جوایز مهم و ارزشمندی را کسب کردند. این اتفاق بیانگر آن است که جشنواره تلویزیونی مستند توانسته جای خود را در بین مستندسازان باز کرده و اعتماد آنان را جلب کند که باعث خوشحالی ماست. بدون شک، خانه سینمای مستند تلویزیون است و مردم نیز انتظار دارند بهترین فیلم‌ها را از قاب تلویزیون تماشا کنند. البته باید به این نکته هم اشاره کنم که جمعی از مستندسازان حاضر در جشنواره کار اولی هستند و نخستین مستند حرفه‌ای‌شان را ساخته‌اند. 

 برگزاری پیش از موعد
میرتیموری درباره اختتامیه جشنواره گفت: امسال به دلیل برگزاری جام جهانی در اواخر آبان ماه، جشنواره تلویزیونی مستند را کمی زودتر برگزار کردیم. آخرین نمایش پنجم آبان است و پس از آن مراسم اختتامیه را خواهیم داشت. امسال در شورای تخصصی جشنواره تصمیم گرفتیم که مراسم اختتامیه را برخلاف پنج سال گذشته خارج از پایتخت برگزار کنیم. هدف اصلی ما از این اتفاق این است که مستندسازان شهرستانی را تشویق کرده و فضای رقابتی را به داخل شهرستان‌ها ببریم. همان طور که می‌دانید سوژه‌های بسیار خوبی در شهرستان‌ها وجود دارد که کمتر در قاب سینمای مستند به آنها پرداخته شده است. از سویی دیگر، فیلمسازان توانمندی در شهرستان‌ها داریم که آثار خوبی را خلق کرده‌اند. به نظرم تشویق آنان به ادامه این راه و پرداخت به این سوژه‌های دیده‌نشده می‌تواند تحولی بزرگ را 
در سینمای مستند رقم بزند. 
دبیر اجرایی جشنواره گفت: تاکنون سه شهر مشهد، شیراز و اصفهان برای برگزاری مراسم اختتامیه نامزد شده‌اند ولی به جمع‌بندی نهایی نرسیده‌ایم. به محض مشخص‌شدن مراسم اختتامیه، زمان و مکان آن اطلا‌ع‌رسانی می‌شود. 
او در پایان گفت: در مراسم اختتامیه هم جایزه هیأت داوران به بهترین مستندها اهدا می‌شود و هم جایزه مردمی که براساس آرای مردمی در طول جشنواره جمع‌آوری شده است.

داستان یک آغاز واقعی 
در دهه 1960 حیطه تولید و نمایش فیلم مستند به تدریج از سینما به تلویزیون انتقال یافت. تا جایی که امروزه حجم عمده ای از تولیدات شبکه‌های جهانی ملی و محلی در قالب مستند است.
از سویی دیگر انقلاب دیجیتالی و دسترسی آسان به ابزارهای مدرن تصویربرداری موجب ظهور و ورود نسلی از فیلم سازان در حوزه مستند شده است که فارغ از سختی و هزینه‌های معمول دنیای آنالوگ بی دغدغه شروع به ساخت فیلم می‌کنند.  این هنرمندان بنا به چرخه تعریف شده سینمای مستند جز جشنواره‌های داخلی و خارجی و اکران‌های محدود مخاطبان خاص، هیچگونه امکانی برای عرضه کردن و دیده شدن آثارشان ندارند. آثاری که بعد از گذر از این چرخه اکران جشنواره‌ای بالاجبار سر از آرشیوهای شخصی  در می‌آورند.
این پروسه ناقص و البته جبری موجب می‌شود که فیلمساز به علت عدم ارتباط تعاملی با مخاطب گسترده و دیده نشدن فیلمش توسط طیف وسیعی از سلایق،  از ضعف ها، قوت‌ها و بازخوردهای اثرش بی اطلاع باشد. بی شک شکل گیری مخاطب جدی و پیگیر، ایجاد فضای نقد و تحلیل، اشنایی و گسترش تئوری‌ها، تحلیل سینمای مستند و بالطبع پیشرفت و فراگیری این گونه مهم سینمایی در گرو به نمایش گذاشتن و دیده شدن فیلم‌های مستند به صورت ثابت و صد البته برای طیف وسیعی از مخاطب است. اگر فیلم‌های مستند به صورت ثابت و با برنامه مشخص به نمایش در آید،  وقتی فیلم ساز به صورت کاملا مشخص و پارامتری از میزان علاقه مخاطب به اثرش آگاه شود،  آن وقت است که در این پروسه درست اصولی و البته ضروری فضای نقد شکل گرفته، مخاطب حرفه ای بوجود آمده و دغدغه‌های فردی و جمعی در یک محیط کاملا فرهنگی در مسیر اصلاح جامعه قرار می‌گیرد. جشنواره تلویزیونی مستند بنا بر این نیاز در آغاز سال 1396 با شعار « روایت حقیقت در قاب واقعیت » آغاز به کار کرد و تازگی هم شش ساله شده است.

ماجرای یک مقابله عجیب
«عقاب‌های گونی‌به‌سر» به کارگردانی محسن اردستانی رستمی یکی از فیلم‌های سیاسی حاضر در ششمین جشنواره تلویزیونی مستند است که از شبکه مستند پخش شد.  این فیلم مستند روایتی صریح و بی‌پرده از تشکیل یک گروه خودجوش در ترکیه است که با اقداماتی عجیب و غریب به مقابله با سربازان آمریکایی می‌پردازند. عقاب‌های گونی به‌سر، بیانگر فعالیت گروهی از جوانان ترکیه است که در مقابل تجاوز، استبداد و زیاده‌خواهی ارتش آمریکا گروهی ضدآمریکایی به‌نام ت گ پ (اتحاد جوانان ترکیه) را تشکیل دادند. مهم‌ترین فعالیت گروه «ت گ ب» حفظ وطن است که از سال 2006 با کشیدن گونی به سر سربازان آمریکایی آغاز شد.  این حرکت به دنبال اقدام آمریکا در سال 2003 و تحقیر سربازان ترکیه در سلیمانیه عراق از سمت جوانان متحد ترکیه انجام گرفت.  گونی به سر کشیدن برای آمریکایی‌ها نماد حاکمیت و تحقیر کردن طرف مقابل است و جوانان ضد آمریکایی ترکیه با این حرکت انزجار و تنفر خود را از آمریکا نشان می‌دهند. مستند 35 دقیقه‌ای «عقاب‌های گونی به‌سر» به کارگردانی محسن اردستانی رستمی و تهیه‌کنندگی مهدی جمالیان تولید شده است.

گفت‌و‌گو با آرمان قلی‌پور، کارگردان؛
آشتی‌کنان در «فرزندان خونیار»
مستند «فرزندان خونیار» به کارگردانی آرمان قلی‌پور دشتکی یکی از مستندهایی است که در جشنواره تلویزیونی مستند حضور دارد و در روز پایانی اکران آثار، یعنی 5 آبان روی آنتن شبکه مستند می‌رود. 
قلی‌پور در کارنامه‌اش افتخارات متعددی مثل بهترین کارگردانی مستند و بهترین تدوین از سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، بهترین کارگردانی مستند از چهاردهمین جشنواره ملی فیلم رضوی 1399، حضور در بخش مسابقه جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران (سینما حقیقت) در سال‌های 97، 98 و 99 بهترین کارگردانی مستند جشنواره تلویزیونی مستند، بهترین کارگردانی مستند جشنواره ملی سایه، بهترین کارگردانی مستند جشنواره ملی روستا و عشایر و... را دارد. 
قلی‌‌پور درباره سوژه فیلم خود می‌گوید:‌ این مستند درباره دو خواهر و دو برادر در یکی از روستاهای چهارمحال و بختیاری است که بالای 70 سال سن دارند، اما هیچ کدام از آنان تشکیل خانواده نداده و ازدواج نکرده‌اند. روستاییان و مردم بومی منطقه بر این باورند که این خانواده نفرین و طلسم‌ شده‌اند. به همین دلیل سعی می‌کنند هیچ ارتباطی با اعضای این خانواده نداشته باشند. همین موضوع باعث شده که این خواهران و برادران به انزوا کشیده شوند و تنها دلخوشی آنها در زندگی، خودشان و کارهای روزمره‌ای باشد که انجام می‌دهند. به عبارت دیگر، هیچ کس با آنان ارتباطی برقرار نمی‌کند و به نوعی تنها شده‌اند.  
وی درباره روایت فیلمش از این سوژه بیان داشت: دوربین ما تلاش کرد سخنان هر دو طرف را بشنود، هم مردم روستا و هم اعضای آن خانواده و در نهایت قضاوت را بر عهده مخاطب می‌‌گذاریم. فکر می‌‌کنم عمده کسانی که فیلم را دیده‌اند به اعضای آن خانواده حق دادند. به نظرم این نوع نگاه غلط باید اصلاح شود، افراد زیادی هستند که به هر دلیلی نتوانستند ازدواج کنند، اما موضوع مهم‌تر انسانیت هر فرد است. هدف ما هم در مستند «فرزندان خونیار» نمایش همین موضوع بود.

 رویایی با روایت‌های اثبات نشده
این مستندساز خاطرنشان کرد: وقتی در جریان تولید فیلم به جست‌‌وجو پرداختیم، با روایت‌هایی اثبات‌نشده روبه‌رو و متوجه شدیم که سال‌ها قبل، پدر آنان طی یک حادثه مادرش یعنی مادربزرگ آنان را کشته است. مردم محلی معتقدند که این بچه‌ها تاوان آن حادثه را پس می‌دهند. به نظرم منطقی نیست که سرنوشت 4 نفر به خطای اثبات نشده فردی دیگر گره بخورد. من فکر می‌کنم که دلیل اصلی مجرد ماندن این خواهر و برادر عشقی است که بین خودشان وجود دارد و هر کدام فکر می‌کرده اگر ازدواج کند، دیگری تنها می‌ماند. 
کارگردان مستند «فرزندان خونیار» با اشاره به حضور این مستند در جشنواره سینما حقیقت گفت: جالب است بدانید که وقتی فیلم مستندم در این جشنواره به نمایش درآمد با سوژه دیگری در تهران آشنا شدیم که 5 خواهر و 3 برادر بودند و آنان هم ازدواج نکرده بودند. نکته قابل تأمل اینجاست که در تهران نیز عمده نگاه‌ها به این خانواده همین‌طور بود و مردم معتقد بودند که آنان طلسم شده‌اند. 
وی درباره نام این مستند توضیح داد: خونیار نام پدرشان است و به همین دلیل اسم فیلم را «فرزندان خونیار» گذاشتم. 
قلی‌پور درباره روند تولید این مستند گفت: از ابتدای سال 1396 درگیر تولید این فیلم شدیم. نزدیک به شش ماه بدون دوربین با آنان رفت و آمد خانوادگی داشتیم تا اعتماد آنان را جلب کنیم. سپس پذیرفتند که ازشان فیلم بسازیم. در نهایت تصمیم گرفتیم که تمام فیلم در فصل زمستان و هوای برفی تولید شود. فکر می‌کنم با فرآیندهای پس از تولید نزدیک به 2 سال درگیر ساخت این مستند بودیم. 

 ترس از پخش سراسری
کارگردان مستند «فرزندان خونیار» در پایان گفت: این خواهر و برادران نزدیک به 40 سال است که در انزوا زندگی می‌کنند و امیدوارم پخش این مستند از تلویزیون باعث شود تا مردم محلی روستا متوجه اشتباهشان بشوند و به نوعی با آنان آشتی کنند. این خانواده شرایط سختی را در انزوای ایجاد شده برایشان تجربه می‌کنند و حتی هیچ کس دوست ندارد که آنان در مراسم‌شان حضور پیدا کنند.  
جالب است بدانید زمانی که برای ساخت این فیلم وارد منطقه شدیم، به ما انتقاد می‌کردند که چرا سراغ این خانواده آمده‌اید؟ افراد فرهیخته زیاد دیگری وجود دارند که بهتر است از آنان فیلم بسازید؟ هنوز هم حس دوگانه‌ای از پخش این فیلم از تلویزیون دارم و می‌ترسم که مبادا پخش آن باعث انزوای بیشتر آنان و برخوردهای سنگین‌تر اهالی روستا شود.  
عوامل تولید این مستند 30 دقیقه‌ای عبارتند از: کارگردان و فیلمبردار: آرمان قلی‌پور دشتکی، تدوین: بابک بهرام‌بیگی، صدابردار: ندا رحمان‌پور، صداگذار: مهرشاد ملکوتی و اصلاح رنگ و نور: رضا تیموری.  مستند «فرزندان خونیار» پنجشنبه  5 آبان ساعت 21 از شبکه مستند پخش می‌شود و بازپخش آن روز بعد ساعت 9 صبح و 24 است.

منبع: ضمیمه قاب‌کوچک روزنامه جام‌جم