گفت‌وگوی «جام‌جم» با علیرضا خوشنویس، کارگردان مجموعه مستند شبکه تهران
دلهره‌های بریتانیا نرسیده به انقلاب
این شب‌ها شاهد پخش مجموعه مستند جدیدی از ناگفته‌های دو سال منتهی به پیروزی انقلاب در سال ۵۷ به نام «نرسیده به انقلاب» از شبکه تهران در تلویزیون هستیم که به واکاوی و دلایل وقوع انقلاب با نگاهی پژوهشگرانه می‌پردازد. مجید تفرشی، کارشناس و پژوهشگر از کاخ نیاوران روایت جدیدی را از نحوه شکل‌گیری انقلاب بیان می‌کند.
در این مستند برای اولین‌بار به نقش سیاست‌مداران و رسانه‌های انگلیس در ابعاد مختلف اشاره می‌شود و در این مسیر مخاطبان را به فضای واقعی دوران انقلاب پیوند می‌دهد. همچنین براساس اسناد دست‌اول موضوعاتی چون روابط سفیر بریتانیا با شاه، فروش تجهیزات ضدشورش به ایران، عملکرد شبکه رادیویی بی‌بی‌سی فارسی، کنفرانس گوادلوپ، اخباری در مورد جمشید آموزگار و ازهاری، سناریوهای آینده ایران از منظر بریتانیا و نیز تظاهرات قشرهای مختلف مردم در شهرهای مختلف ایران مورد تحلیل قرار می‌گیرد.ازسوی دیگر در «نرسیده به انقلاب»، گزارش پیش‌بینی خسارت بریتانیا با وقوع انقلاب ایران، خروج بریتانیا از ایران با وقوع انقلاب، پرونده خرید تانک‌های چیفتن از بریتانیا، فعالیت شورای فرهنگی بریتانیا در ایران از پیمان سنتو، آموزش تفنگداران دریایی ایران توسط بریتانیا و توسعه فناوری هسته‌ای ایران از موضوعاتی است که با نگاهی نو روایت می‌شود. مجموعه مستند نرسیده به انقلاب به کارگردانی علیرضا خوشنویس و تهیه‌کنندگی مصطفی پورمحمدی در ۲۶قسمت تهیه و تولید شده که مدتی است هرشب ساعت۲۲پخش می‌شود. علیرضا خوشنویس، کارگردان این مجموعه مستند در گفت‌وگو با جام‌جم درباره این اثر که برای اولین‌بار روی آنتن شبکه تهران رفته، می‌گوید.
تصاویری از سال‌ها پژوهش
کارگردان نرسیده به انقلاب درباره ساخت این مستند به جام‌جم می‌گوید: ایده اصلی این اثر حاصل سال‌ها تحقیق و پژوهش مجید تفرشی از آرشیو ملی بریتانیاست و در مورد اسنادی در خصوص ایران است. آقای تفرشی در چندین برنامه پژوهش‌های خود را پیرامون موضوعاتی چون اسناد دوران رضاخان، اسناد مربوط به سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب سال و... ارائه دادند. این مجموعه که ما براساس تحقیقات آقای تفرشی کار کردیم، مربوط به سال منتهی به پیروزی انقلاب یعنی ۱۹۷۸ میلادی و اوایل سال ۱۹۷۹ میلادی است. ایده اصلی این کار توسط ایشان مطرح شد.
بهره‌گیری از آرشیو ملی بریتانیا
به گفته خوشنویس، همه اسنادی که در تولید مستند نرسیده به انقلاب استفاده شده، بسیار سری و محرمانه بوده که از آرشیو ملی بریتانیا تهیه شده است. طبق قوانینی که وجود دارد، معمولا این اسناد پس از ۳۰ یا ۴۰ سال از حالت محرمانه‌بودن خارج می‌شود و پس از آن در اختیار محققان و پژوهشگران قرار می‌گیرد که در مورد آنها نیز برهمین منوال عمل کردیم.
ناگفته‌های انقلاب
ناگفته‌های انقلاب از جمله موضوعات مهمی است که در این مجموعه مستند به آن پرداخته شده و نگاهی نو به برخی وقایع در ایران دارد. خوشنویس در این‌باره توضیح می‌دهد: در این خصوص می‌توان حضور تاثیرگذار سفیر بریتانیا در کشورمان را مثال زد. در واقع این مستند از زاویه دیگری به حضور دیپلمات‌هایی که انگلستان در ایران داشت (همچون آنتونی پارسونز، سفیر بریتانیا در زمان محمدرضاشاه که تا آخر روزهای دوره پهلوی دوم و آستانه پیروزی انقلاب به‌عنوان سفیر در ایران بود و به فعالیت‌های ضدایران می‌پرداخت)، نگاه می‌کند که تاکنون روایت نشده و اگر قبلا هم گفته شده، فقط تحت عنوان خاطرات این سفیر یا دیگر اشخاص بوده است. ما می‌دانیم که پارسونز کتاب «غرور و سقوط» را به رشته تحریر درآورده که به فارسی در دهه ۶۰ هجری شمسی ترجمه شده و بسیاری از نظرات خودش را در آن کتاب بیان کرده ولی ما سندهای جدید مربوط به آقای پارسونز را در این مستند به تصویر کشیده‌ایم. به برخی اسناد دسترسی پیدا کردیم که در خاطرات سفیر بریتانیا نبوده و برای اولین‌بار منتشر می‌شود. در حقیقت اسناد محرمانه بود که آن زمان قابل انتشار نبود.
بریتانیا؛ ناموفق در پیش‌بینی انقلاب
خوشنویس عنوان می‌کند: ما در این مجموعه مستند عدم موفقیت بریتانیا را در پیش‌بینی انقلاب به تصویر می‌کشیم و اشتباهات انگلیسی‌ها را هم طبق گزارش‌هایی که خودشان به آن اعتراف کردند، به‌ویژه اشتباهات‌شان در سال‌های منتهی به انقلاب مطرح می‌کنیم.
وی ادامه می‌دهد: یکی از نکات مهمی که مستند نرسیده به انقلاب از ناگفته‌های انقلاب بیان می‌کند، درخصوص نگاه انگلیسی‌ها به نفت و پول ایران و تجارت آنها با ایران است؛ در همین راستا در این اسناد می‌بینیم که انگلیسی‌ها نگران بازار نفت در صورت وقوع انقلاب هستند و به همین منظور کارگروهی را در دو ماه مانده به انقلاب تشکیل می‌دهند تا اوضاع انقلاب و خسارت‌های وارده به بریتانیا را تجزیه‌وتحلیل کنند. از طرفی ازدست‌دادن شغل نظامی در انگلستان، خرید تجهیزات نظامی از سوی ایران و همچنین خطرات لغو معاملات نفتی بریتانیا با ایران از جمله مواردی است که در این مجموعه مستند به آن پرداخته‌ایم که برای نخستین‌بار روایت می‌شود.خوشنویس می‌افزاید: ما سعی کرده‌ایم علاوه بر نقش دولت بریتانیا در امور نظامی ایران در دوره پهلوی دوم، در بخش‌های فرهنگی و رسانه‌ای نیز این نقش را بررسی و تحلیل کنیم. شبکه بی‌بی‌سی و نگاه این شبکه به تحول انقلاب در ایران، نشست گوادلوپ در ژانویه ۱۹۷۹، گزارش‌هایی در مورد آینده ایران، گزارش در مورد اپوزیسیون پهلوی، گزارش تودیع پارسونز، آخرین سفیر انگلیس در رژیم پهلوی، همچنین کالبدشکافی انقلاب و درس‌هایی از بحران و آسیب‌شناسی انقلاب از سوی انگلیسی‌ها و عدم موفقیت‌شان از پیش‌بینی وقوع انقلاب از موضوعاتی است که در مجموعه مستند نرسیده به انقلاب مورد واکاوی قرار گرفته است.
روایت اسناد بسیار محرمانه
خوشنویس درخصوص اسناد بیان می‌کند: همان‌طور که بیان شد، اسنادی که در این مجموعه مستند به آن پرداخته شده، اگرچه پیش از این بسیار محرمانه بودند اما با گذشت ۴۰سال، این اسناد در واقع از محرمانه‌بودن خارج می‌شود و آقای تفرشی فرآیندی را طی کرد تا توانست به این اسناد محرمانه دسترسی پیدا کند. مستند نرسیده به انقلاب کار جدید و ناگفته‌هایی از انقلاب است که از نگاه انگلیسی‌ها روایت می‌شود و این برنامه سعی دارد به درک شرایط آن دوران بپردازد. در واقع ما با نگاهی بیرون از ایران به تحولات انقلاب ایران پرداخته‌ایم. به نظرم این مستند درکی جامع‌تر از انقلاب به ما می‌دهد، از طرفی هم گاهی می‌شنویم تفکری در جامعه ما وجود داشته که غرب موجب شکل‌گیری انقلاب اسلامی شده و خواسته شاه برود اما در اسنادی که از آرشیو ملی بریتانیا به دست آمده، چنین چیزی موجود نیست. اساسا این موضوع واقعیت ندارد و انگلیسی‌ها به‌شدت از وقوع انقلاب و آینده ایران نگران بودند و بسیار ضرر کردند. در این مجموعه مستند، بخشی را داریم که بریتانیا در خصوص خروج اتباع خود در زمان وقوع انقلاب بسیار نگران بوده و دچار ضررهای اقتصادی فراوان در بخش نفت و صنایع نظامی با ایران شده است.
«نرسیده به انقلاب» در کاخ نیاوران
خوشنویس می‌گوید: ما کتابخانه کاخ نیاوران را به خاطر جایگاه خاصی که داشت (درواقع آخرین محل حضور شاه در آن و نیز خروج شاه از کشور) برای ضبط گفت‌وگوها انتخاب کردیم و بخشی از روایت‌ها را هم که توسط آقای تفرشی انجام می‌شود، در محل کتابخانه کاخ نیاوران انجام دادیم. ما دراین مجموعه مستند تلاش کردیم ازمنابع وآرشیوهای تصویری معتبراستفاده کنیم؛ ازجمله آرشیو صداوسیما، آرشیو خبرصداوسیما،آرشیو مرکزی،آرشیو ملی بریتانیا،آرشیو کشورهای مختلف وخبرگزاری‌ها مثل بریتیش‌پاتر، رویترز، آسوشیتدپرس و نیز بی‌بی‌سی. تلاش کردیم هم ازمستندهای قدیمی و هم ازگزارش‌های خبری و فیلم‌های آرشیوی که دراختیار داشتند برای منابع تصویری کار استفاده کنیم.
تصاویری از سال‌ها پژوهش
کارگردان نرسیده به انقلاب درباره ساخت این مستند به جام‌جم می‌گوید: ایده اصلی این اثر حاصل سال‌ها تحقیق و پژوهش مجید تفرشی از آرشیو ملی بریتانیاست و در مورد اسنادی در خصوص ایران است. آقای تفرشی در چندین برنامه پژوهش‌های خود را پیرامون موضوعاتی چون اسناد دوران رضاخان، اسناد مربوط به سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب سال و... ارائه دادند. این مجموعه که ما براساس تحقیقات آقای تفرشی کار کردیم، مربوط به سال منتهی به پیروزی انقلاب یعنی ۱۹۷۸ میلادی و اوایل سال ۱۹۷۹ میلادی است. ایده اصلی این کار توسط ایشان مطرح شد.
بهره‌گیری از آرشیو ملی بریتانیا
به گفته خوشنویس، همه اسنادی که در تولید مستند نرسیده به انقلاب استفاده شده، بسیار سری و محرمانه بوده که از آرشیو ملی بریتانیا تهیه شده است. طبق قوانینی که وجود دارد، معمولا این اسناد پس از ۳۰ یا ۴۰ سال از حالت محرمانه‌بودن خارج می‌شود و پس از آن در اختیار محققان و پژوهشگران قرار می‌گیرد که در مورد آنها نیز برهمین منوال عمل کردیم.
ناگفته‌های انقلاب
ناگفته‌های انقلاب از جمله موضوعات مهمی است که در این مجموعه مستند به آن پرداخته شده و نگاهی نو به برخی وقایع در ایران دارد. خوشنویس در این‌باره توضیح می‌دهد: در این خصوص می‌توان حضور تاثیرگذار سفیر بریتانیا در کشورمان را مثال زد. در واقع این مستند از زاویه دیگری به حضور دیپلمات‌هایی که انگلستان در ایران داشت (همچون آنتونی پارسونز، سفیر بریتانیا در زمان محمدرضاشاه که تا آخر روزهای دوره پهلوی دوم و آستانه پیروزی انقلاب به‌عنوان سفیر در ایران بود و به فعالیت‌های ضدایران می‌پرداخت)، نگاه می‌کند که تاکنون روایت نشده و اگر قبلا هم گفته شده، فقط تحت عنوان خاطرات این سفیر یا دیگر اشخاص بوده است. ما می‌دانیم که پارسونز کتاب «غرور و سقوط» را به رشته تحریر درآورده که به فارسی در دهه ۶۰ هجری شمسی ترجمه شده و بسیاری از نظرات خودش را در آن کتاب بیان کرده ولی ما سندهای جدید مربوط به آقای پارسونز را در این مستند به تصویر کشیده‌ایم. به برخی اسناد دسترسی پیدا کردیم که در خاطرات سفیر بریتانیا نبوده و برای اولین‌بار منتشر می‌شود. در حقیقت اسناد محرمانه بود که آن زمان قابل انتشار نبود.
بریتانیا؛ ناموفق در پیش‌بینی انقلاب
خوشنویس عنوان می‌کند: ما در این مجموعه مستند عدم موفقیت بریتانیا را در پیش‌بینی انقلاب به تصویر می‌کشیم و اشتباهات انگلیسی‌ها را هم طبق گزارش‌هایی که خودشان به آن اعتراف کردند، به‌ویژه اشتباهات‌شان در سال‌های منتهی به انقلاب مطرح می‌کنیم.
وی ادامه می‌دهد: یکی از نکات مهمی که مستند نرسیده به انقلاب از ناگفته‌های انقلاب بیان می‌کند، درخصوص نگاه انگلیسی‌ها به نفت و پول ایران و تجارت آنها با ایران است؛ در همین راستا در این اسناد می‌بینیم که انگلیسی‌ها نگران بازار نفت در صورت وقوع انقلاب هستند و به همین منظور کارگروهی را در دو ماه مانده به انقلاب تشکیل می‌دهند تا اوضاع انقلاب و خسارت‌های وارده به بریتانیا را تجزیه‌وتحلیل کنند. از طرفی ازدست‌دادن شغل نظامی در انگلستان، خرید تجهیزات نظامی از سوی ایران و همچنین خطرات لغو معاملات نفتی بریتانیا با ایران از جمله مواردی است که در این مجموعه مستند به آن پرداخته‌ایم که برای نخستین‌بار روایت می‌شود.خوشنویس می‌افزاید: ما سعی کرده‌ایم علاوه بر نقش دولت بریتانیا در امور نظامی ایران در دوره پهلوی دوم، در بخش‌های فرهنگی و رسانه‌ای نیز این نقش را بررسی و تحلیل کنیم. شبکه بی‌بی‌سی و نگاه این شبکه به تحول انقلاب در ایران، نشست گوادلوپ در ژانویه ۱۹۷۹، گزارش‌هایی در مورد آینده ایران، گزارش در مورد اپوزیسیون پهلوی، گزارش تودیع پارسونز، آخرین سفیر انگلیس در رژیم پهلوی، همچنین کالبدشکافی انقلاب و درس‌هایی از بحران و آسیب‌شناسی انقلاب از سوی انگلیسی‌ها و عدم موفقیت‌شان از پیش‌بینی وقوع انقلاب از موضوعاتی است که در مجموعه مستند نرسیده به انقلاب مورد واکاوی قرار گرفته است.
روایت اسناد بسیار محرمانه
خوشنویس درخصوص اسناد بیان می‌کند: همان‌طور که بیان شد، اسنادی که در این مجموعه مستند به آن پرداخته شده، اگرچه پیش از این بسیار محرمانه بودند اما با گذشت ۴۰سال، این اسناد در واقع از محرمانه‌بودن خارج می‌شود و آقای تفرشی فرآیندی را طی کرد تا توانست به این اسناد محرمانه دسترسی پیدا کند. مستند نرسیده به انقلاب کار جدید و ناگفته‌هایی از انقلاب است که از نگاه انگلیسی‌ها روایت می‌شود و این برنامه سعی دارد به درک شرایط آن دوران بپردازد. در واقع ما با نگاهی بیرون از ایران به تحولات انقلاب ایران پرداخته‌ایم. به نظرم این مستند درکی جامع‌تر از انقلاب به ما می‌دهد، از طرفی هم گاهی می‌شنویم تفکری در جامعه ما وجود داشته که غرب موجب شکل‌گیری انقلاب اسلامی شده و خواسته شاه برود اما در اسنادی که از آرشیو ملی بریتانیا به دست آمده، چنین چیزی موجود نیست. اساسا این موضوع واقعیت ندارد و انگلیسی‌ها به‌شدت از وقوع انقلاب و آینده ایران نگران بودند و بسیار ضرر کردند. در این مجموعه مستند، بخشی را داریم که بریتانیا در خصوص خروج اتباع خود در زمان وقوع انقلاب بسیار نگران بوده و دچار ضررهای اقتصادی فراوان در بخش نفت و صنایع نظامی با ایران شده است.
«نرسیده به انقلاب» در کاخ نیاوران
خوشنویس می‌گوید: ما کتابخانه کاخ نیاوران را به خاطر جایگاه خاصی که داشت (درواقع آخرین محل حضور شاه در آن و نیز خروج شاه از کشور) برای ضبط گفت‌وگوها انتخاب کردیم و بخشی از روایت‌ها را هم که توسط آقای تفرشی انجام می‌شود، در محل کتابخانه کاخ نیاوران انجام دادیم. ما دراین مجموعه مستند تلاش کردیم ازمنابع وآرشیوهای تصویری معتبراستفاده کنیم؛ ازجمله آرشیو صداوسیما، آرشیو خبرصداوسیما،آرشیو مرکزی،آرشیو ملی بریتانیا،آرشیو کشورهای مختلف وخبرگزاری‌ها مثل بریتیش‌پاتر، رویترز، آسوشیتدپرس و نیز بی‌بی‌سی. تلاش کردیم هم ازمستندهای قدیمی و هم ازگزارش‌های خبری و فیلم‌های آرشیوی که دراختیار داشتند برای منابع تصویری کار استفاده کنیم.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
پیامد‌های خروج گانتس از کابینه
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سیلاب مشهد و بی‌توجهی به توسعه پایدار
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
کابینه بحران‌زده بنیامین نتانیاهو
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جهان نگران افزایش بحران در رفح
گفت و گو
گفت‌وگوی «جام‌جم» با تهیهکننده و مجری برنامه موسیقایی شبکه نسیم
شگفتانههای نسیمآوا در فصل پنجم
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سیلاب مشهد و بی‌توجهی به توسعه پایدار
گفت‌وگوی«جام جم» با جواد محقق، نویسنده، شاعر و معلم باسابقه
اتفاقی معلم نشدم
دشمن چگونه سعی در عرفیسازی بیحجابی در جامعه دارد؟