حادثه‌نگاری مستند از جرایم سایبری

به گزارش جام‌جم، مجموعه مستند مکث به تهیه‌کنندگی و کارگردانی اسلام فتحی در 26 قسمت برای شبکه سه تولید شده و ده قسمت از آن به‌جرایم سایبری اختصاص دارد. این برنامه مانند فصل قبل به سرقت، قتل و جرایم مسلحانه و امثال آن نیز خواهد پرداخت.

نرم‌افزارهای جاسوسی، کلاهبرداری‌های سایبری، هک و معضلات منجر به جرایم خشونت‌بار در فضای سایبری از جمله مواردی است که در این فصل به آنها توجه شده است.

صدای سکوت هولناک جرایم سایبری

تولید فصل دوم مجموعه برنامه مکث، تقریبا دو سال و نیم طول کشیده است. اسلام فتحی به تلاش برای ایجاد کشش، جذابیت و التهاب در این برنامه اشاره دارد و آن را مهم‌ترین علت طولانی شدن روند تولید آن عنوان می‌کند.به گفته فتحی، معمولا چند پرونده به صورت همزمان در دستورکار این برنامه قرار داشت و در مواردی بعد از چند جلسه تصویربرداری در دادگاه، مراکز امنیتی و پلیسی، از جایی به این نتیجه می‌رسیدند که یک پرونده، کشش و تاثیرگذاری لازم را در قاب تلویزیون ندارد و بهتر است همه تولیداتشان را دور بریزند!

این کارگردان توضیح می‌دهد: از سوی دیگر فصل اول مکث با استقبال مواجه شد و مخاطب از این برنامه توقع فضای حادثه‌ای، ملتهب و پرهیجان دارد. از سوی دیگر، من خودم را متولی این نوع آثار‌ در تلویزیون می‌دانم و تاکید داشتم که حتما یک برنامه تاثیرگذار به تماشاگران ارائه کنم.

فتحی ادامه می‌دهد: وقتی برای بازسازی صحنه آدم‌ربایی در شیراز بیش از 4000 تیر سر صحنه این مستند شلیک شده بود، من نمی‌توانستم به یک برنامه بدون هیجان و التهاب رضایت بدهم.

به نظر می‌رسد فتحی و همکارانش در قسمت‌هایی که به جرایم سایبری اختصاص داشته، با چالش ایجاد هیجان و جذابیت بیشتر مواجه بوده‌اند، چون این جرایم در فضای مجازی و معمولا بی‌سروصدا اتفاق می‌افتد.

فتحی به منظور حفظ میزان هیجان برنامه درخصوص پرونده‌های سایبری، سراغ جرایمی رفته که در دنیای واقعی رخ داده، اما شروع یا اساس آن در فضای مجازی رقم خورده است.

به گفته این تهیه‌کننده و کارگردان، بسیاری از ما درباره فضای مجازی دانش محدودی داریم و شاید ندانیم هر آنچه در این فضا ارسال می‌شود حتی اگر یک واژه یا حرف باشد، حتی بعد از پاک شدن قابل ردیابی است.

فتحی در این باره می‌گوید: در جرایمی مانند تجاوز، وجود هر ارتباطی در فضای مجازی می‌تواند به معنای رابطه قبلی بین دو طرف باشد و تعیین حد تجاوز ساده نخواهد بود، چون متجاوز می‌تواند به استناد همین ارتباط در فضای مجازی ادعا کند که همه چیز براساس میل طرفین اتفاق افتاده است!

فوت و فن‌های حادثه‌نگاری

مجموعه برنامه مکث نوعی حادثه‌نگاری تصویری محسوب می‌شود که به گفته کارگردانش چند مورد از جمله استناد به واقعیت، درک ابعاد حادثه و تاثیرگذاری در آن اهمیت ویژه داشته است. فتحی توضیح می‌دهد: هر‌آنچه در این برنامه می‌بینید یا تصاویری است که پلیس و نهادهای مرتبط در اختیارمان قرار داده‌اند یا بازسازی صحنه‌ها بر اساس گزارش‌ها و مستندات هر پرونده. همچنین برای انتقال بهتر و دقیق‌تر مضامین هر پرونده، قبل از هر چیز تلاش کرده‌ایم ابعاد و زوایای مختلف آن را درک کنیم. گفت‌وگو با کارشناسان مختلف در این زمینه بسیار راهگشا بوده است.

به گفته این کارگردان، تک تک پرونده‌هایی که در این برنامه به آنها پرداخته شده، توسط کارشناسان تحلیل شده‌ است، اما به جای ارائه این تحلیل‌ها به صورت مستقیم برای آنها معادل تصویری طراحی شده است.

فتحی درباره تکنیک‌های کارگردانی این برنامه توضیح می‌دهد: در این برنامه آسیب‌دیده یا مجرم با دوربین حرف می‌زند. هیچ صحنه یا نمایی را اصلاح نمی‌کنیم و حتی نورپردازی نداریم. نه در پس‌زمینه پرچم می‌گذاریم و نه زاویه صندلی متهم را در دادگاه تغییر می‌دهیم. همه چیز واقعی است و تلاش می‌کنیم تمام تنش و التهاب صحنه‌ها را به بیننده انتقال بدهیم.

ترس به جای فرهنگسازی

مکث درباره بسیاری از معضلات و ناهنجاری‌های جامعه هشدار و اطلاعات مستند در اختیار مخاطبانش قرار می‌دهد و استقبالی که از فصل اول برنامه صورت گرفته، گواهی است بر تاثیرگذاری این برنامه، اما با این همه مجموعه مستند مکث از نگاه تهیه‌کننده و کارگردانش فرهنگسازی نمی‌کند!

فتحی در این باره توضیح می‌دهد: در مقوله هدایت اجتماعی، استفاده از عنصری به نام «ترس» هم رایج است. کاری که برنامه مکث انجام می‌دهد انتقال خوف و وحشت به منظور ایجاد دقت و پرهیز در جامعه است. طرح مباحث کارشناسی، تحلیل و بررسی و فرهنگسازی برای پیشگیری از بزهکاری وظیفه برنامه‌های روتین تلویزیون است نه برنامه‌ای که
هر از گاهی یک فصل از آن به نمایش درمی‌آید. در واقع مکث عمدا کام مخاطب را تلخ می‌کند.

در وقت مناسب

برنامه مکث از آن دسته برنامه‌های ملتهبی است که دیدن برخی صحنه‌هایش یا شنیدن برخی اظهارات متهمان برای همه گروه‌های سنی مناسب نیست. شاید به همین دلیل شبکه سه، زمان از پیش تعیین‌شده‌ای را به پخش این برنامه اختصاص نمی‌دهد و هر قسمت از آن را در وقت و شرایط مناسب بهنمایش می‌گذارد.

فتحی می‌گوید: فصل اول برنامه در یک بازه زمانی طولانی به نمایش درآمد و فصل دوم نیز از مدتی پیش آماده پخش بود، اما واقعا مهم است که چنین برنامه‌ای در چه دوره‌ای و چه ساعتی به مخاطبان ارائه شود.

آذر مهاجر