علوم پایه در کُما

حتی وخامت اوضاع به حدی بود که رئیس سازمان سنجش آموزش کشور از قبولی تضمینی داوطلبان گروه علوم ریاضی سخن می‌گفت که در واقع راه یافتن افراد ضعیف به رشته‌های علوم پایه را نوید می‌داد. از سوی دیگر وقتی آمار شرکت‌کنندگان کنکور اعلام و بازهم مشخص شد که اکثر قریب‌به‌اتفاق کنکوری‌ها در گروه علوم تجربی آن هم به شوق قبولی در رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی ثبت‌نام کرده‌اند یک‌بار دیگر خطر مهجور ماندن رشته‌های علوم پایه که زیر‌مجموعه علوم تجربی‌اند، به چشم آمد. اکنون نیز که در آستانه اعلام نتایج نهایی کنکور۱۴۰۱ قرار داریم و میزان پذیرش دانشگاه‌های مختلف در رشته‌های علوم پایه با عدد و رقم مشخص است، بازهم ناچاریم تا از عزلت‌نشینی این رشته‌ها حرف بزنیم.

علوم پایه ابزار دست بشر برای شناخت جهان هستی است که به کمک آن‌ها می‌توان علوم کاربردی و فناوری‌های روز را توسعه داد؛ بنابراین علوم‌پایه ارتباط تنگاتنگی با رشد دانش و جا‌به‌جا کردن مرز‌های علم و خلق ثروت و قدرت دارند؛ علومی مثل ریاضی، فیزیک، شیمی، علوم‌زیستی و علوم مربوط به زمین. اما در کشور ما رغبت برای تحصیل در این رشته‌ها کم است و کم پیش می‌آید تا نخبه‌ها و رتبه‌های برتر کنکور به سمت علوم پایه بیایند. درنتیجه رشته‌هایی که با توسعه کشور ارتباط حتمی دارند یا مهجور می‌مانند یا فقط دلیلی برای کسب یک مدرک دانشگاهی می‌شوند.

برای تعدیل این وضع و اقبال استعداد‌های برتر به علوم پایه و برخی از رشته‌ها که موتور محرک پیشرفت علوم هستند امسال یک تصمیم جدید اتخاذ شده که وزارت علوم، بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی ریاست‌جمهوری در آن دخیل بوده‌اند. این تصمیم و در واقع این مصوبه راهی ساخته تا ۱۰۰رتبه برتر گروه‌های آزمایشی ریاضی، تجربی و انسانی به همراه ۵۰رتبه برتر کنکور هنر و زبان‌های خارجی از برخی تسهیلات بهره‌مند شوند؛ تسهیلاتی که براساس این مصوبه از امسال اجرایی شده‌است مدال‌آوران المپیاد‌های کشوری را نیز شامل می‌شود.

این‌طور هدف‌گذاری شده که این جماعت برتر، در برخی رشته‌های خاص دانشگاهی که مورد نیاز ویژه کشور است تحصیل کنند و از حمایت‌های مالی ماهانه نیز برخوردار شوند. تاکید این مصوبه البته بر برخی از رشته‌های علوم پایه نیز هست مثل آمار، آمار و سنجش آموزشی، دکتری پیوسته فیزیک، ریاضیات و کاربردها، زیست‌فناوری، زمین‌شناسی، زیست‌شناسی جانوری، زیست‌شناسی سلولی و مولکولی، زیست‌شناسی دریا، زیست‌شناسی گیاهی، شیمی کاربردی، شیمی محض و فیزیک.

تا اینجای کار همه چیز رو به راه به نظر می‌رسد، اما وقتی میزان پذیرش دانشگاه‌های مختلف در این رشته‌ها مورد واکاوی قرار می‌گیرد بازهم عزلت علوم پایه به چشم می‌آید. آن‌طور که «مهر» گزارش داده در دفترچه‌های کنکور۱۴۰۱، ۲۶‌هزار و ۱۷۹ نفر/ صندلی برای رشته‌های علوم پایه گروه هدف در نظر گرفته شده که فقط ۶درصد از پذیرش‌های گروه علوم ریاضی و تجربی را شامل می‌شود. در این میان رغبت کم‌جانی که دانشگاه‌های دولتی به رشته‌های علوم پایه خاص نشان داده‌اند جای بحث دارد چرا که از کل ۲۶‌هزار صندلی فقط ۱۲‌هزار صندلی مربوط به دانشگاه‌های دولتی است و بقیه به دانشگاه‌های پیام نور و غیرانتفاعی اختصاص دارد. معنی این عدد‌ها نیز روشن است، این که نیت مصوبه جدید، هدایت رتبه‌ها و استعداد‌های برتر به سمت رشته‌های خاص علوم پایه است، ولی دانشگاه‌های دولتی و به‌ویژه دانشگاه‌های برند که مقصد نهایی این استعداد‌ها و نفرات هستند امسال روی چندان خوشی به این رشته‌ها نشان نداده‌اند و طبیعی است که این افراد حتی به شرط دریافت حمایت‌های مالی و شغلی نیز حاضر به تحصیل در هر دانشگاهی نیستند. شاید به همین دلیل است که زهرا علی‌اکبری، کارشناس مسائل آموزشی در گفتگو با ما تاکید دارد که در حوزه علوم پایه از یک‌سو نوعی بی‌برنامگی وجود دارد و از سوی دیگر به لحاظ فرهنگی نوعی خلط مبحث پیش آمده که افکارعمومی تحصیل در رشته‌های علوم پایه را درآمدزا نمی‌دانند حال آن که برخی از این رشته‌ها به معنی واقعی کلمه پولساز هستند.

این حقیقت که میان آموزش‌و‌پرورش و آموزش عالی کشورمان با صنعت و حوزه‌های دانشی ارتباط معناداری وجود ندارد و در نتیجه هیچ‌گاه نیازسنجی نمی‌شود که هر سال به چند فارغ‌التحصیل درجه ممتاز در علوم پایه نیاز داریم، نقطه‌ضعفی است که کارشناسان زیادی بار‌ها روی آن دست گذاشته‌اند. این که سهم هزینه‌کرد دولت‌ها در پژوهش‌های پایه‌ای سال به سال روندی نزولی دارد نیز بخش دیگری از حقایقی است که کارشناسان به‌عنوان یک نقطه‌ضعف به آن اشاره می‌کنند. با این تفاسیر اگر اتفاق معجزه‌آسایی در رشته‌های علوم پایه رخ نمی‌دهد کاملا قابل فهم است آن هم در شرایطی که مشکل اصلی بسیاری از فارغ‌التحصیلان علوم پایه همچنان یافتن شغل است. البته مصوبه جدید که بر حمایت از دانشجویان برخی رشته‌های خاص اشاره دارد به جذب دانش‌آموختگان برتر در دستگاه‌های اجرایی و مؤسسه‌های علمی کشور تاکید دارد، ولی می‌دانیم این تاکیدات تا زمانی که عملی نشود اعتماد جامعه نخبه راجلب نخواهد کرد.

روزنامه جام جم