ذره‌بین سینما بر انتخابات ایران

در ایران نیز شروع جدی توجه به ژانر سیاسی از دهه‌ ۵۰ و تولید فیلم‌هایی همچون گوزن‌ها و سفر سنگ شروع شد. با وجود این تا بعد از انقلاب آثار زیادی را در این مجموعه نمی‌دیدم. با پیروزی انقلاب این ژ‌انر به فراخور اتفاقات و رویدادهای کشور، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت؛ فیلم‌هایی که برخی از آنها در زمان اکران توانستند با واکنش‌های مثبت یا منفی به نوعی تحول و بلوغی سیاسی را در مخاطبان و عموم مردم به‌وجود آورند. انتخابات و حواشی آن یکی از خاص‎‌ترین موضوعاتی است که سینمای ایران آن را از اواخر دهه ۷۰ مورد توجه قرار داد و در این سال‌ها فیلم‌های زیادی نیز در این خصوص ساخته شد. همزمان با برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی، فرصتی دست داد تا مروری گذرا داشته باشیم برای مهم‌ترین آثاری که با مضمون انتخابات در سینمای ایران تولید شده ‌است. 
   
آقای رئیس‌جمهور(۱۳۷۹)
شاید یکی از جالب‌ترین فیلم‌های انتخابات که به‌واسطه صراحت در بیان موضوعات، در حدود ۲۰ سال از اکران محروم شد، «آقای رئیس‌جمهور» دومین اثر ابوالقاسم طالبی است. طالبی در این فیلم که به عقیده برخی منتقدان یکی از صریح‌ترین آثار سینمای ایران است که به شخصیت یک رئیس‌جمهور می‌پردازد، داستان صاحب امتیاز یک روزنامه است که خود را نامزد ریاست‌جمهوری اعلام می‌کند. او برای تصاحب صندلی ریاست‌جمهوری، حاضر است دست به هر کاری بزند اما در آخرین سرمقاله، ماهیت ضدارزشی او برملا می‌شود. این عمل انقلابی موجبات قتل او را فراهم می‌آورد.نکته خاص این فیلم آنجاست که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت، به اتهام شباهت شعارهای کاراکتر منفی فیلم به شعارهای «سید‌محمد خاتمی»، بیشینه‌ فرهنگی و مطبوعاتی او و حتی گریم آن کاراکتر، استفاده از اصطلاحاتی همچون روزنامه‌های زنجیره‌ای و‌...، این فیلم را بعد از حدود دو هفته اکران در چند سالن محدود، به‌صورت غیررسمی توقیف می‌کند. این موضوع را سال‌ها بعد طالبی در برنامه هفت عنوان کرد و گفت: «فیلم را توقیف کردند و هنوز هم حاضر نشدند در تلویزیون آن را پخش کنند! من زمانی به شوخی به آقای ضرغامی می‌گفتم نمی‌خواهید فیلم را پخش کنید؟ او هم می‌گفت عه!پخش نکردند؟! نهایتا گفت آقای خاتمی بدش می‌آید. بعدگفتند آقای احمدی‌نژاد بدش می‌آید. حالا نمی‌دانم آقای روحانی هم بدشان می‌آید یا خیر...؟»سرانجام فیلم اقای رئیس‌جمهور پس از۱۹سال، در۲۰ آبان۱۳۹۸ درتلویزیون پخش شد‌‌.
   
پایان‌نامه (۱۳۸۹)
پس ازانتخابات سال۸۸ وفضای سیاسی حاکم بر آن،حامد کلاهداری پایان‌نامه رابه گیشه آورد.فیلمی که ازنظر اویکی از صریح‌ترین فیلم‌های سیاسی ایران با موضوع حوادث بعد از انتخابات است. دستاوردهای خوبی هم برای مردم و هم برای نظام جمهوری اسلامی دارد.این فیلم که برای نخستین بار در بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر نمایش داده شد و سپس از خرداد ۱۳۹۰ در سینماها به نمایش عمومی درآمد، داستان چهار دانشجو را در بازه زمانی حدود ۱۲ ساعته  از عصر تا نیمه‌شب به تصویر می‌کشد. یکی از آنها به قصد ارائه پایان‌نامه به استادش، وارد یک تشکیلات جاسوسی می‌شود. مافیایی که قصد بهره‌مندی از آشوب‌های خیابانی را دارد و با شبکه‌های غربی نیز در ارتباط است.این فیلم به دلیل ضعف قصه و پرداخت در اکران عمومی توفیقی کسب نکرد و حتی در نظرسنجی میان منتقدان سینمایی به عنوان «بدترین فیلم‌سال» انتخاب شد.
   
اخراجی‌ها ۳ (۱۳۸۹)
مسعود ده‌نمکی در آخرین سه‌گانه اخراجی‌ها، سمت و سوی اثرش را به میدان سیاست بعد از دفاع‌مقدس هدایت کرد و با زبان طنز، نگاه منتقدانه به مناسبات سیاسی و اجتماعی بعد از جنگ و انتخابات سال۸۸ دارد. فیلمی که با وجود همزمانی اکران با «جدایی نادر ازسیمین» ورویدادهای حواشی آن که مهم‌ترینش تحریم ازسوی برخی مخاطبان بود، با فروش ۴.۷میلیارد تومانی پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم سال۱۳۹۰شد.قصه این فیلم، زندگی بعد از جنگ اخراجی‌هاست. اخراجی‌ها به شهر بازگشته‌اند و هرکس در تلاش برای شروع کسب و کاری است. در این بین، یک برنامه زنده تلویزیونی سعی دارد تا چندین رزمنده را برای حضور در برنامه دعوت کند. در این فیلم که قرار بود در بخش مسابقه بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر حضور یابد ولی به علت نرسیدن نسخه ۳۵میلی‌متری به هیات داوری در زمان تعیین‌شده از بخش مسابقه، خارج شد، ده‌نمکی اشاره کنایه‌‌‌آمیزی به انتخابات دهم ریاست جمهوری ایران و به مناظره‌های انتخابات دارد. اخراجی‌های۳ گرچه مخاطب عام را راضی از سالن خارج کرد اما منتقدان را نتوانست با خود همراه کند. حسین معزی‌نیا در نقد این فیلم چنین می‌گوید: «ده‌نمکی این بار فیلمی ساخته که درباره همه‌چیز هست. یعنی نسبت به هر چیزی ظاهرا موضعگیری می‌کند و در عین حال نمی‌کند. تکلیف هر موضوعی را روشن می‌کند و همزمان روشن نمی‌کند. به همین دلیل هر ایرادی را می‌توانید به فیلم وارد کنید، درعین حال در جای دیگری از فیلم، دلایلی برای رد آن اتهام گنجانده شده. یک‌جا موضعگیری سیاسی می‌کند، جای دیگر موضع ناسیونالیستی می‌گیرد، دارد به کروبی طعنه می‌زند و همزمان با احمدی‌نژاد شوخی می‌کند...» به هر حال هرچه هست، اخراجی‌های ۳ را نه می‌توان نمونه‌ای از نقد به «احمدی‌نژاد» خواند و نه مصداقی از تبلیغ او؛ چنان که گاه با تکه‌کلام‌های او در مناظره شوخی و برخی از رفتارهایش را نقد می‌کند و گاه همین روش را در برابر رقبای انتخاباتی او در پیش می‌گیرد. به‌راحتی و برای هر چیزی از آن بهره گرفته می‌شود و نتیجه‌ای جز آسیب دیدن اعتقادات مردم ندارد».
   
قلاده‌های طلا (۱۳۹۰)
شاید «قلاده‌های طلا» بهترین فیلمی است که تاکنون در موضوع انتخابات ساخته شده است. ابوالقاسم طالبی در دومین اثر خود در‌خصوص انتخابات، این بار سیاسی‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران را می‌سازد؛ فیلمی که بر انتخابات و درگیری‌های بعد از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ متمرکز است و بر نقش عوامل خارجی مانند «سی.آی.ای»، «موساد» و سازمان مجاهدین خلق در این درگیری‌ها و درگیری‌های مأموران وزارت اطلاعات با این گروه‌ها را به تصویر می‌کشد. این فیلم در جامعه با نگاه‌های مثبتی همراه شد و حتی به فروش میلیاردی رسید، هرچند در میان نقدهای مثبت و تحسین‌ها، انتقادهایی را از سوی جناح‌ها و برخی مردم در زمان اکران به همراه داشت و برخی، مردم را تشویق به ندیدن این فیلم در فضای جامعه می‌کردند هنوز نیز ادامه دارد.
   
تلفن همراه رئیس جمهور(۱۳۹۰)
«تلفن همراه رئیس‌جمهور» فیلمی به کارگردانی «علی عطشانی»، نویسندگی جابر قاسمعلی و تهیه‌کنندگی محسن آقاعلی اکبری ساخته سال ۱۳۹۰ است. داستان فیلم درباره پیرمردی است که شغلش باربری بوده و قصد خرید سیمکارت و تلفن همراه را دارد که دست بر قضا سیمکارت خاموش سالیان گذشته رئیس‌جمهور مورد معامله قرار گرفته و دست او می‌افتد. این فیلم در سی امین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و دیپلم افتخار بهترین بازیگر زن (بهناز جعفری) را دریافت کرد. پس از آن قرار بود در اردیبهشت ماه ۹۱ اکران شود و با این‌که تبلیغات محیطی و نصب بیلبوردها نیز آغاز شده بود اما از اکران آن جلوگیری شد. عوامل فیلم سعی دارند تا با تغییرات به وجود آمده در فیلم بتوانند تا قبل از انتخابات فیلم را به نمایش عمومی درآورند.
   
ایران برگر (۱۳۹۳)
اگر بگوییم مسعود جعفری‌جوزانی کمدی‌ترین فیلم در موضوع انتخابات درتاریخ سینمای ایران راساخته است، گزافه نگفته‌ایم. فیلمی جذاب که در بهار ۱۳۹۴ به فروشی بیش از پنج‌میلیارد تومان رسید.داستان این فیلم درباره انتخابات در روستایی به نام «شید» است. دو فرد به نام‌های «امرا...‌ خان» و «فتح‌ا... خان» از دو خانواده اصلی روستا، برای به دست آوردن کرسی انتخابات شورا با هم به رقابت می‌پردازند؛ رقابتی که نه منصفانه است و نه اخلاقی. از حواشی این مستند، آن‌که فیلم پیش از اکران عمومی در خرم‌آباد و در حضور جمعی از هنرمندان، فرهیختگان و مسئولان استان لرستان به نمایش درآمد. آنها معتقد بودند استفاده از زبان لُری در این فیلم سینمایی نابجا بوده است و به هجمه فرهنگی موجود علیه سنت‌ها و زبان‌های لری کمک کرده است. با وجود این نماینده مردم خرم‌آباد آن دوره در مجلس شورای اسلامی نسبت به منع این فیلم در استان لرستان و شهرهای آن واکنش نشان داد و گفت: معتقدیم تا زمانی که در فیلمی به یک قوم توهین نشود، اکران آن مانعی نخواهد داشت حتی اگر پخش آن تأثیر مثبتی هم در جامعه نداشته باشد. 
   
فیلم ساحل امن (۱۳۹۵)
کرامت پورشهسواری در سال ۱۳۹۵ فیلم ساحل امن را با تمرکز بر انتخابات ریاست جمهوری آن سال ساخت. داستان ساحل امن درباره ورود یک جاسوس به ایران است که سعی می‌کند امنیت انتخابات ریاست‌جمهوری را به‌هم‌بریزد. این فیلم لایه‌های مختلفی دارد به‌طوری‌که بخشی از آن الهام‌گرفته از چند اتفاق واقعی ازانتخابات سال۹۲ است. قصه ساحل امن به‌صورت ناخواسته به سمتی می‌رود که دو کاندیدای انتخاباتی در محوریت قرار می‌گیرند.هرچند فیلم رفته‌رفته سمت‌وسوی دیگری پیدا می‌کند اما در نهایت بر اتحاد طرفداران این دو گروه کاندیدا در برابر دشمن متمرکز می‌شود.
   
مارموز (۱۳۹۶ )
کمال تبریزی پس از ساخت فیلم «مارمولک»، اثر سیاسی دیگرش «مارموز» را در سال ۱۳۹۶ رونمایی کرد. فیلمی که تلاش دارد وضعیت کاندیداهای انتخاباتی و مواجهه آنها با شبکه‌های بیگانه را به نقد کشد. داستان فیلم مارموز درباره فردی به‌نام قدرت‌ا... صمدی است که سودای نمایندگی مجلس در سر دارد و می‌خواهد کاندیدای انتخابات مجلس شود و خود را نماینده حزب قرمز معرفی می‌کند اما وقتی قرمز‌ها او را پس می‌زنند، به‌واسطه قهرمان‌بازی ساختگی‌ای که درمی‌آورد، مانند حزب باد، به حزب رقیب یعنی آبی می‌پیوندد و با آنها وارد انتخابات می‌شود و اتفاقاتی برای او رخ می‌دهد که مجبور به فرار از کشور می‌شود. این فیلم در زمان اکران به فروش شش‌میلیاردی رسید.
   
زهرمار (۱۳۹۷)
فیلم «زهرمار» نیز نمونه دیگری از آثارطنزی است که بر انتخابات و حواشی حاکم بر آن پرداخته است. این فیلم را جواد رضویان در سال ۹۷ ساخت و در آن تلاش کرد با استفاده از المان‌های طنازانه به بیان نقدهای اجتماعی و تناقضات رفتارهای سیاسی جامعه ازجمله انتخابات بپردازد.داستان فیلم درباره حاج‌حشمت تهرانی، یک مداح شناخته‌شده ‌است که می‌خواهد در شورای شهر تهران عضو شود. او در یکی از شب‌ها یکی از دوستان قدیمی خود، رهی را پس از سال‌ها می‌بیند، اما رهی از او دل خوشی ندارد و همین مسأله باعث ایجاد داستان‌های زیادی در فیلم می‌شود.این فیلم در ۲۹ خرداد ۱۳۹۸ در سینماهای ایران اکران شد و در یک برهه در خرداد ۹۸ به‌خاطر شباهت آن با یک مداح مشهور لغو و بلیت‌فروشی آن کنسل شد.

دموکراسی ایرانی 
سینمای ایران گرچه پیش ازانقلاب به‌واسطه انتخابات فرمایشی،هرگزنگاه کاوشگرانه‌ای به انتخابات نداشت اما با فراهم‌شدن دموکراسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی وبرگزاری انتخابات، این سوژه درمیان هنرمندان نیز مورد توجه قرار گرفت. سینماگران به مقوله انتخابات همواره نگاهی تیزبینانه داشته و دارند. آثار زیادی را می‌توان در این خصوص نام برد که گرچه تمرکز اصلی‌شان بر انتخابات نیست اما در لایه‌های زیرین خود بر آن تاکید دارند. نان،عشق، موتورهزار اثر ابوالحسن داوودی، متولد ماه مهر احمدرضا درویش، زاگرش محمدعلی نجفی، دموکراسی در روز روشن علی عطشانی، گیرنده مهرداد غفاری، نیمه پنهان تهمینه میلانی، مینای شهر خاموش امیرشهاب رضویان، اعتراض مسعود کیمیایی، مارمولک کمال تبریزی، بادیگارد ابراهیم حاتمی‌کیا  و ... ازجمله آثار دیگری است که داستان فرعی انتخابات در آنها به‌وضوح دیده می‌شود.